Fotoplastykon w Poznaniu
O tym, że w Poznaniu jest działający Fotoplastykon (gr. plastikós – rzeźbiarski; nazywany również fotoplastikonem) wiem już od kilku lat. Jednak z jakiegoś powodu większość z tych zdjęć była kiepskiej jakości.
Korzystając jednak z Nocy Muzeów 2023 udało mi się wykonać kilka w miarę udanych zdjęć tego urządzenia. Z pewnością część z was nie wie czym jest fotoplastykon. Urządzenie to nie należy bowiem do zbyt popularnych w dzisiejszych czasach.
Co to jest fotoplastykon i do czego służy?
Spis treści
Fotoplastykon to urządzenie mechaniczne (automat) przeznaczony do prezentacji przeźroczy czyli pojedynczych fotografii. W przeciwieństwie jednak do urządzenia z jakim czasem można spotkać się w szkole w fotoplastykonie umieszczonych jest kilka fotografii na raz. Wyświetlają się one jednak na różnych stanowiskach, po pewnym czasie następuje jednak przesunięcie obrazów w efekcie czego oglądający zobaczy zdjęcie, które wcześniej widział jego sąsiad.
Fotoplastykon został stworzony w taki sposób, że oglądający zdjęcia przez wizjer widzi prawym okiem trochę inne zdjęcie niż to co lewym (obrazy przedstawiają jednak to samo miejsce, scenerię). Zdjęcia te są przy tym lekko od siebie odsunięte, ale nie za bardzo. Nasz mózg otrzymując tego typu obraz następnie go ze sobą łączy co daje złudzenie trójwymiarowości. W efekcie więc całkowicie płaskie zdjęcia stają się obrazami w 3D. Mamy tutaj więc do czynienia z prostym złudzeniem optycznym. To tak w dużym uproszczeniu. Jeśli chcesz wiedzieć więcej najlepiej zapoznać się z pojęciem stereoskopii.
Jedną z bardziej znanych marek fotoplastykonów były Kaiser-Panoramy. Ich twórcą był August Fuhrmann, udostępniał on swoje urządzenia w taki sposób, że tylko 1 mogło być w konkretnym mieście. Oprócz jego maszyn istniały także inne podobne. Dobrym przykładem jest ta Poznańska, która ma tylko 24 stanowiska podczas gdy Kaiser-Panoramy miały 25. W samym wyglądzie i mechanizmie są również różnice. Właściwie to nie wiadomo czyjej produkcji jest ten konkretny model (wiadomo jedynie, że nie jest to Kaiser-Panorama).
Ciekawostka: Jeśli oglądałeś/oglądałaś kiedyś Vabank (film) to widziałeś też Kaiser-Panoramę. Urządzenie to pojawia się w filmie.
Zbigniew Herbert to urządzenie nazywał „wielką brązową beczką”.
Trochę historii Poznańskiego fotoplastykonu
Fotoplastykon, który oglądać można w Poznaniu pierwszy raz został uruchomiony w 1923 roku przy ul. Piekary. Jego właścicielami byli wtedy Adela i Franciszek Siwiec. Nie udało mi się znaleźć informacji na temat tego jak przetrwał II wojnę światową.
W 1951 został sprzedany artyście fotografowi Władysławowi Ruta. W 1982 r. jego syn (również twórca) Antoni Rut odziedziczył fotoplastykon. Założył on następnie galerię „Fotoplastykon” działającą aż do 2005 r. W późniejszym czasie niestety był on zmuszony rozmontować maszynę i umieścić ją w piwnicy. Na nasze szczęście zachowała się ona tam we w miarę dobrym stanie.
W 2009 roku podczas trwania 6. edycji Biennale Fotografii w Starym Browarze Fotoplastykon był dostępny dla zwiedzających. Jednak by na stałe wrócił do przestrzeni miejskiej musimy zaczekać jeszcze kilka lat. W 2014 roku miasto Poznań i Wydawnictwo Miejskie Poznania zdecydowało się zakupić Fotoplastykon od Antoniego Ruta. Urządzenie to wymagało następnie sporych nakładów pieniężnych by ponownie było w pełni sprawne.
Przez kilka lat Fotoplastykon mieścił się w Galerii Arsenał na Starym Rynku. Byłam tam kilka razy i przyznam, że zajmował tam dużo miejsca. Sam też nie do końca się mieścił. W 2019 roku został on przeniesiony do gmachu Arkadii gdzie mam zdecydowanie dużo więcej miejsca. Jest też dużo bardziej widoczny.
Gdzie i kiedy można skorzystać z fotoplastykonu?
Fotoplastykon Poznański obecnie mieści się na ul. F. Ratajczaka 44 (wejście przez Centrum Informacji Kulturalnej) – Czyli w budynku Arkadii.
Godziny otwarcia:
- poniedziałek – piątek: 10.00 – 18.00
- sobota: 10.00 – 17.00
- niedziela: nieczynne
Ceny biletów:
- normalny: 6 zł
- ulgowy: 3 zł
- rodzinny: 12 zł
- grupowy (od 10 osób): 25 zł
- Honorujemy Kartę Rodziny Dużej oraz Poznańską Złotą Kartę
W jakich miastach w Polsce można zobaczyć fotoplastykon?
Z tego co wiem inne Fotoplastykony dostępne są również w Warszawie i Łodzi (oba tak jak ten Poznański są zabytkowe). Podobno jest też jeden w Gdańsku, ale jest to współczesne urządzenie zbudowane na podobnej zasadzie działania.
Łódzki Fotoplastykon to jedyny zachowany egzemplarz Kaiser-Panoramy w Polsce czyli maszyny produkcji Augusta Fuhrmanna zwanego Cesarską Panoramą. Na całym świecie według dokumentacji zachowało się ich tylko 6. Urządzenie to trafiło do Łodzi z Kiec.
Warszawski Fotoplastykon z kilkuletnimi przerwami działa w tym samym miejscy aż od 1905 roku. Jego aktualnymi właścicielem jest Oddział Muzeum Powstania Warszawskiego.
źródła:
Noc Muzeów Poznań 2023
Zobacz również
Centrum Szyfrów ENIGMA – Poznań
Jezioro Rusałka – spacer po Golęcinie w Poznaniu
